Tıp ve biyolojide aberan (aberrant) terimi, normalden, beklenen veya olağan seyrinden sapan her türlü yapıyı, işlevi veya davranışı tanımlamak için kullanılan geniş bir sıfattır.
Kelimenin kökeni “sapma” veya “yoldan çıkma” anlamına gelir ve iki ana bağlamda kullanılır:
1. Biyolojik ve Tıbbi Anlamı: Olağandışı / Normal Dışı
Bu, terimin en yaygın kullanıldığı anlamdır ve genellikle bir değer yargısı taşımaz, sadece bir durumu tarif eder. Bir yapının veya fonksiyonun olması gerekenden farklı olduğunu belirtir.
- Anatomi (Yapısal Sapma): Vücutta bir organın, damarın veya sinirin normalde bulunduğu yerden farklı bir yerde olması veya normal seyrinden farklı bir yol izlemesi durumuna “aberan” denir.
- Örnek: Aberan arter, kalpten çıkan bir atardamarın alışılmadık bir rota izlemesidir. Bu durum çoğu zaman zararsızdır ve tesadüfen saptanır.
- Patoloji (Hücresel Sapma): Hücrelerin normal yapı veya davranışlarından sapması.
- Örnek: Aberan hücreler, kanser hücreleri gibi kontrolsüz bölünen ve normal doku yapısını bozan hücreler için kullanılabilir. Kromozomlardaki yapısal bozukluklar için de aberan kromozom terimi kullanılır.
- Fizyoloji (İşlevsel Sapma): Vücuttaki bir sistemin işleyişindeki normal dışı durumlar.
- Örnek: Kalbin elektriksel sinyallerinin normal yolların dışına çıkarak anormal bir şekilde iletilmesine aberan ileti denir.
2. Psikiyatrik ve Davranışsal Anlamı: Sapkın
Terimin bu kullanımı, sizin de belirttiğiniz “sapkın” anlamına gelir ve genellikle sosyal, davranışsal veya psikolojik normlardan belirgin bir sapmayı ifade eder.
- Aberan Davranış: Bir bireyin toplumun genelince kabul edilen davranış kalıplarının dışına çıkan eylemleri için kullanılır.
- Aberan Cinsel Davranış: Bu bağlamda terim, cinsel ilgi ve dürtülerin normdan sapmasını ifade eder. Ancak modern psikiyatri, “sapkın” gibi damgalayıcı ifadeler yerine, bu tür durumları tanımlamak için daha spesifik ve klinik bir terim olan parafili‘yi kullanmayı tercih etmektedir.
Özetle: Aberan terimi, tıpta çoğunlukla bir yapının veya fonksiyonun “normal rotasından çıkması” anlamında yansız bir şekilde kullanılır. Psikolojide ise “normal kabul edilen davranış kalıplarından sapma” anlamında, daha yargı içeren bir bağlamda kullanılabilir.
Bir yanıt yazın