Tıp dilinde diyare olarak da bilinen ishal, dışkının normalden daha sık, sulu ve gevşek bir kıvamda olması durumudur. Genellikle günde üç veya daha fazla sulu dışkılama olarak tanımlanır. İshal, tek başına bir hastalık olmaktan ziyade, altta yatan çeşitli sağlık sorunlarının bir belirtisidir.
Fizyolojik Mekanizması
Normal şartlarda, sindirim sürecinin son aşamasında kalın bağırsak, besin artıklarından suyu geri emerek dışkının katı bir form almasını sağlar. Ancak çeşitli nedenlerle kalın bağırsağın bu su emme fonksiyonu bozulduğunda veya bağırsaklara normalden fazla sıvı salgılandığında, dışkı sulu bir hal alır ve ishal meydana gelir. Ayrıca, bağırsak hareketlerinin (peristaltizm) hızlanması da suyun geri emilimi için yeterli zaman tanımayarak ishale yol açabilir.
Sınıflandırma
İshal, süresine göre temel olarak ikiye ayrılır:
- Akut İshal: En sık görülen ishal türüdür ve genellikle birkaç gün ile iki hafta arasında sürer. Çoğunlukla enfeksiyonlar veya gıda zehirlenmeleri gibi geçici nedenlere bağlıdır ve kendiliğinden düzelme eğilimindedir.
- Kronik İshal: Dört haftadan daha uzun süren ishal durumudur. Bu durum, genellikle daha ciddi ve altta yatan kronik bir hastalığın belirtisi olabilir ve mutlaka tıbbi değerlendirme gerektirir.
Nedenleri
İshalin oldukça çeşitli nedenleri olabilir:
- Enfeksiyonlar: Virüsler (Norovirüs, Rotavirüs gibi), bakteriler (Salmonella, E. coli gibi) ve parazitler en yaygın nedenler arasındadır. Bu mikroorganizmalar genellikle kontamine (kirlenmiş) su ve gıdalar yoluyla bulaşır.
- Gıda Zehirlenmeleri: Bozulmuş veya hijyenik olmayan gıdaların tüketilmesi sonucu ortaya çıkar.
- İlaçlar: Özellikle antibiyotikler, bağırsaktaki yararlı bakteri dengesini bozarak ishale neden olabilir. Bazı diğer ilaçların da yan etkisi olarak ishal görülebilir.
- Gıda İntoleransları ve Alerjileri: Laktoz intoleransı (süt ve süt ürünlerindeki şekerin sindirilememesi) veya Çölyak hastalığı (glutene karşı hassasiyet) gibi durumlar kronik ishale yol açabilir.
- Sindirim Sistemi Hastalıkları: İnflamatuar bağırsak hastalıkları (Ülseratif kolit, Crohn hastalığı) ve İrritabl Bağırsak Sendromu (IBS) gibi rahatsızlıklar da ishalin önemli nedenlerindendir.
- Diğer Nedenler: Aşırı yapay tatlandırıcı tüketimi, stres ve anksiyete gibi faktörler de bağırsak hareketlerini etkileyerek ishale sebep olabilir.
Belirtileri
İshalin ana belirtisi sık ve sulu dışkılamadır. Bununla birlikte, ishale sıklıkla şu belirtiler de eşlik edebilir:
- Karın ağrısı ve kramplar
- Acil tuvalet ihtiyacı
- Mide bulantısı ve kusma
- Ateş
- Halsizlik ve yorgunluk
- Şişkinlik ve gaz
Ne Zaman Doktora Başvurulmalı?
Çoğu akut ishal vakası evde tedavi ile birkaç gün içinde düzelir. Ancak aşağıdaki durumlarda mutlaka bir sağlık kuruluşuna başvurulmalıdır:
- İshalin yetişkinlerde iki günden, bebek ve çocuklarda 24 saatten uzun sürmesi
- Şiddetli karın veya rektal ağrı
- Yüksek ateş (38.5°C ve üzeri)
- Dışkıda kan veya mukus görülmesi
- Şiddetli su kaybı (dehidrasyon) belirtileri: aşırı susama, ağız kuruluğu, idrar miktarında azalma ve idrar renginde koyulaşma, baş dönmesi ve halsizlik.
Tedavi
İshal tedavisinin temel amacı, vücuttan kaybedilen sıvı ve elektrolitleri (tuz ve mineraller) yerine koymaktır. Bu nedenle bol sıvı tüketimi hayati önem taşır. Su, ayran, taze sıkılmış meyve suları ve çorbalar iyi birer seçenektir. Özellikle çocuklar ve yaşlılar için eczanelerde satılan oral rehidrasyon (sıvı takviyesi) solüsyonları önerilir.
Beslenme düzeninde ise ishali artırabilecek yağlı, baharatlı ve lifli gıdalardan kaçınılmalıdır. Bunun yerine pirinç lapası, haşlanmış patates, muz ve yoğurt gibi sindirimi kolay, bağlayıcı gıdalar tercih edilebilir.
Doktor, altta yatan nedene yönelik olarak antibiyotik (bakteriyel enfeksiyonlar için) veya başka ilaçlar reçete edebilir. Kendi kendine ishal kesici ilaç kullanımı, bazı durumlarda zararlı olabileceğinden, doktora danışmadan kullanılmamalıdır.