Oral Rehidrasyon Sıvısı (ORS), özellikle ishal ve kusma gibi durumlarda vücudun kaybettiği su ve elektrolitleri (tuzları) ağız yoluyla geri kazandırmak için kullanılan, özel olarak formüle edilmiş bir tıbbi çözeltidir. Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) ve UNICEF tarafından, özellikle çocuklarda ishale bağlı sıvı kaybının (dehidrasyon) önlenmesi ve tedavisinde temel ve hayat kurtarıcı bir yöntem olarak kabul edilir.
Basitçe, damar yoluyla verilen serumun ağızdan alınabilen şekli olarak düşünülebilir.
Ne İşe Yarar ve Neden Önemlidir?
İshal veya şiddetli kusma sırasında vücut sadece su değil, aynı zamanda sodyum, potasyum ve klorür gibi hayati fonksiyonlar için gerekli olan önemli elektrolitleri de kaybeder. Sadece su içmek, bu kaybolan elektrolitleri yerine koymaz ve hücrelerin suyu etkin bir şekilde emmesini sağlamaz.
ORS’nin başarısı, içeriğindeki basit şeker (glukoz) ve tuzların özel oranından gelir:
- Glukoz (Şeker): Bağırsaklardan sodyumun ve dolayısıyla suyun emilimini aktif olarak artırır. Bu sayede vücut, kaybedilen sıvıyı çok daha verimli bir şekilde geri alır.
- Tuzlar (Sodyum ve Potasyum Klorür): Vücudun elektrolit dengesini yeniden kurar, sinir ve kas fonksiyonlarının düzgün çalışmasını sağlar.
Bu kombinasyon, dehidrasyonun tehlikeli etkilerini (şok, böbrek yetmezliği ve hatta ölüm) önlemede son derece etkilidir.
Oral Rehidrasyon Sıvısının İçeriği
Eczanelerde hazır poşetler halinde satılan standart bir ORS paketinin içeriği genellikle şunlardır:
- Glukoz (Şeker): Vücuda enerji verir ve suyun emilimini kolaylaştırır.
- Sodyum Klorür (Sofra Tuzu): Temel elektrolitlerdendir.
- Potasyum Klorür: Kalp ve kas fonksiyonları için kritik bir elektrolittir.
- Trisodyum Sitrat: Kanın asitlenmesini (asidoz) önlemeye yardımcı olur ve sıvının stabilitesini artırır.
Nasıl Kullanılır?
Hazır ORS poşetleri genellikle 1 litre kaynatılıp soğutulmuş temiz su içinde eritilerek hazırlanır. Hazırlanan bu çözelti, 24 saat içinde tüketilmelidir. 24 saati geçen çözelti kullanılmamalı, dökülerek yenisi hazırlanmalıdır.
Kullanım miktarı yaşa ve dehidrasyonun şiddetine göre değişir:
- Genel Kural: Her sulu dışkılamadan veya kusmadan sonra kaybedilen sıvıyı yerine koymak için içilmelidir.
- 2 Yaş Altı Çocuklar: Her sulu dışkıdan sonra yaklaşık yarım çay bardağı ile bir çay bardağı arası (50-100 ml).
- 2 Yaş Üstü Çocuklar: Her sulu dışkıdan sonra bir çay bardağı ile bir su bardağı arası (100-200 ml).
- Yetişkinler: İçebildikleri kadar.
Kusma durumunda 10 dakika beklenip, daha sonra küçük yudumlarla ve sık aralıklarla (örneğin 3-5 dakikada bir kaşıkla) verilmeye devam edilmelidir.
Evde Oral Rehidrasyon Sıvısı Hazırlanabilir mi?
Acil durumlarda ve hazır paketlere ulaşılamadığında, evde basit bir ORS çözeltisi hazırlanabilir. DSÖ’nün önerdiği en basit ve güvenilir tarif şudur:
- 1 litre kaynatılmış ve soğutulmuş temiz su
- 6 silme çay kaşığı toz şeker
- 1 silme çay kaşığı tuz
Önemli Not: Ev yapımı çözeltilerde ölçülerin doğru ayarlanması çok önemlidir. Şekerin fazla olması ishali artırabilir, tuzun fazla olması ise tehlikeli olabilir. Bu nedenle, imkan varsa her zaman eczanelerden temin edilen standart ORS paketlerinin kullanılması tercih edilmelidir. Bazı ev yapımı tariflerde karbonat da bulunabilir, ancak en temel ve güvenli formül su, şeker ve tuz içerir.